Un den kozh sioul hag habask ‘oa Emari (Erwan-Mari) Boubenneg, « un den seven, un den a-feson echu ‘vel ma lâromp amañ en Treger. »
Une vieille personne calme et pacifique était Emari Boubenneg (Erwan-Marie), une personne « polie et bien comme il-faut » comme nous disons ici en Tregor.
Prest da rentañ servij d’e amezeien dalc’hmat pe da reiñ dezho un taol-skoaz en kaz a bres-labour. Ne gomze ket kalz, e wreg Jann a rae tout ar gaoz, goulenn ha respont.
Toujours prêt à rendre service à ses amis ou à leur donner un « coup d’épaule » en cas de travail pressé. Il ne parlait pas beaucoup, sa femme Jann faisait toute la conversation, questions et réponses.
Emari a gave se gwell vat. Un tavedeg e oa eñ. Na ouie nag A na B. Biskoazh na voe bet kaset d’ar skol.
Emari se trouvait bien comme-ça. C’était un « taiseux ». Il ne savait ni A ni B. Jamais il n’était allé à l’école.
Un tamm galleg sklaer a-walc’h a deue gantañ rak tremenet en doa e vuhez e kostez Pariz o labourat ‘n ur gar vras war an hent-houarn.
Un peu de français assez clair venait avec lui (il connaissait un peu de français) car il avait passé sa vie du côté de Paris à travailler dans une grande gare de Chemin de fer.
Ha pa voe krog ‘n e bañsion ‘oa deut d’e vro da derc’hel un tamm douar bihan. Amezek ‘oa eta dimp hag ivez kama-lad bras d’am zad daoust ma oa kement a gemm etrezo evel etre an noz hag an deiz. Met er giz-se ‘mañ ar bed.
Et quand fut venu sa retraite il est revenu au pays pour entretenir un petit bout de terre. Il était donc ami avec nous et aussi bon camarade de mon père malgré qu’ils soient tellement différents entre-eux, comme la nuit et la jour. Mais c’est comme-ça ici au pays.
Va zad ‘voe a-hed e vuhez devot-kenañ d’e sant paeron : an aotrou sant Erwan. Hogozik bep bloaz ez ae war e droad da bardon Landreger d’an naontek a Vae. Diwezhatoc’h en e gozhni ez ae evel ma c’helle : gant ur mignon en e garr-tan pe dre an tren pe gant an oto-karr.
Mon père fût tout sa vie très dévot du Saint Patron : Monsieur Saint-Yves. Presque chaque année il allait à pied au pardon de Treguier le 19 Mai. Plus tard dans sa vieillesse il allait comme il pouvait : avec un ami en voiture ou en train ou en autocar.
Met diaes a vije e benn avat pa ranke mankout d’e belerinaj sant Erwan. Emari ‘oa ivez filhor da sant Erwan, biskoazh ‘oa bet o par-donañ e Landreger avat.
Mais ça lui était difficile de devoir manquer son pèlerinage de Saint-Yves. Emari était aussi filleul de Saint-Yves, cependant il n’avait jamais été au pardon à Tréguier.
Koulskoude dre forzh klevet va zad o komz eus pardon sant Erwan hag o welout anezhañ o vont bep bloaz setu ma teuas c’hoant d’ar Boubenneg kozh mont ivez ur wech da vihanañ e pirc’hinaj da sant Erwan Landreger d’an naontek a Vae, deiz ar pardon bras.
Cependant à force d’entendre mon père parler du pardon de Saint-Yves et de le voir aller chaque année voilà que vint l’envie au vieux Boubenneg d’aller aussi une fois dans sa vie au pèlerinage de Saint-Yves à Tréguier le 19 Mai, jour du grand pardon.
Eürus ‘vije bet oc’h ober hent asambles gant va zad a dlee mont er bloaz-se gant un oto-karr. Met Jann, e wreg hag e oa ar vestrez en ti, n’asantas ket gwelet Emari o foraniñ arc’hant da baeañ kirri, peogwir en devoa e veaj evit netra dre an tren evel implijiad kozh diwar an hent-houarn.
Il était heureux de faire le chemin ensemble avec mon père et devoir aller cette année-là en autocar. Mais Jeanne sa femme et aussi la maîtresse de maison, n’accepta pas de voir Emari prodiguer de l’argent à payer des autos, puisqu’il avait son voyage pour rien en tant qu’ancien employé des Chemins de Fer.
Un tamm desped a rae d’an daou vignon met va zad en devoa lakaet miret e blas a-raok ma voe deut soñj da Emari mont da Landreger. Esperañs ‘devoa da ‘n em gaout asambles du-hont memes tra, goude ‘oa se tra arvarus a-walc’h, e-touez un engroez a dud evel-se.
Un peu dépité étaient les deux amis mais mon père avait réservé sa place avant de penser qu’Emari irait à Tréguier. Espérant qu’ils se retrouveraient là-bas quand même, après c’était assez hasardeux parmi une foule de gens comme-ça.
Pa voe erru an deiz, an naontek a Vae ‘ta, ez eas Emari da Blouared da gemer tren Lannuon, hag ac’hane tren bihan Landreger ez ae c’hoazh en-dro d’ar mare. Biskoazh ne oa bet Emari war ar roud-se, ‘ouie ket pegeit a zo etre Lannuon ha Landreger.
Quand fût arrivé le jour, le 19 Mai donc, Emari alla à Plouaret prendre le train de Lannion, et de-là le petit train de Tréguier qui y allait encore en ce temps-là. Emari n’avait jamais été sur cette itinéraire là, et ne savait pas quelle distance il y a entre Lannion et Tréguier.
Tud all ‘oa c’hoazh er vagon ha sevel a reas un toullad adarre e Ruskad. Na vanke ket a gaoz hag Emari en devoa kavet berr an amzer o klevout an dud o komz eus ar pardon.
« O ! a lârent, barrek omp, erru ‘vo an tren a-raok an ofer’n-bred. — Ha neuze, hiziv bepred a vo brav an amzer. Biskoazh deiz pardon sant Erwan n’eo bet manket ar prosesion da vont er-maez. Na ra kammed glav war pardon sant Erwan. »
Tous les gens étaient déjà dans le wagon et il en monta encore un groupe au Rusquet. Ca n’arrêtait pas de causer et Emari avait trouvé le temps court à écouter les gens parler du pardon.
« Oh, disaient-ils, nous sommes en avance, le train arrivera tôt avant l’office. Et alors, aujourd’hui toujours ! le temps sera beau. Jamais un jour de pardon de Saint-Yves la procession n’a manqué d’aller dehors. Il ne pleut jamais au pardon de Saint-Yves. »
Pa welas Emari holl dud ar c’hombod o tiskenn, e tiskennas ivez evel-just da heul ar re all. Erru ‘oa en Landreger…
Quand Emari vit tous les gens descendre du compartiment, il descendit aussi à la suite des autres. Il était arrivé à Tréguier…
Klevout a rae ar c’hleier o vrallañ war an ton bras : an drivet son, na petra ? Tud a-leizh an hent o hastañ, tud gwisket en o c’haerañ o vont d’ar Pardon. Emari ez ae ivez da heul, pe gentoc’h, na heulie ket, met mont a rae reutañ ma c’helle.
Il entendait les cloches battre à grande volée : la troisième sonnerie, et pourquoi ? Des gens en quantité se hâtaient sur la route, habillés en grande tenue pour aller au pardon. Emari était aussi à la suite, ou plutôt, ne suivait pas, mais allait du plus raide qu’il pouvait.
E oa o vont etrezek e bevar-ugent ivez hag erru un tamm difonn da vale. Tapout a reas bepred gantañ bezañ abred a-walc’h en iliz evit kaout ur gador da azezañ. Ar pezh ‘oa ur rikour evitañ rak pell ‘oa padet ar sarmon hag an oferenn war an ton bras, skuizhus-kenañ ‘vije bet dezhañ chom keit-all ‘n e sav ‘vel a rank meur a hini en devezhioù pardon.
C’est qu’il allait vers quatre-vingts ans aussi et devenait un peu lent à se promener. Il prit sur lui toujours d’être assez tôt à l’église pour avoir une chaise pour s’assoir. D’autant que c’était un secours pour lui car le sermon était long et la messe en grande pompe, il serait extrêmement fatigué de rester aussi longtemps debout comme lors des grands jours de pardon.
Goude an oferenn ez eas Emari d’ober e zevosionoù dirak skeudoù sant Erwan ha da lakaat e brof er c’hef. Na voe ket e-unan. Neuze e klaskas un ostaliri vihan da zebriñ un tamm d’e lein, hag e teurvezas da c’houlenn eno da bet eur ‘veze an tren da retorn da Lannuon, rak kement a hast en devoa ken a ankounac’has goulenn en ti-gar.
Après l’office ce fût à Emari de faire ses dévotions devant les statues de Saint-Yves et de mettre son offrande dans le tronc. Ca ne serait pas le seul. Alors il chercha un petit restaurant pour manger un peu de son repas, et il daigna demander là à quelle heure était le train de retour pour Lannion, car dans sa hâte il avait aussi oublier de demander à la gare.
Lâret ‘oa dezhañ ‘oa barrek da gaout ar gousperoù hag ar prosesion hep ‘n em drechaliñ. Setu ez eas Emari d’ober ur valeadenn da c’hortoz. Tud a welas o c’hoari boulloù en un alez disheoliet gant gwez siprez, eno e kavas brav azezañ da sellet eus ar c’hoarierien ur pennad.
On lui dit qu’il était en mesure d’avoir les vêpres et la procession sans qu’il ne s’inquiète. Voilà ce fût à Emari de faire une ballade en attendant. Les gens qu’il vit jouaient aux boules dans une allée de Cyprès, là il trouva bon de s’assoir et de regarder les joueurs un moment
Ha tremen a reas prim an amzer gantañ. Ar gousperoù ‘oa bet evel-just war don ar c’hrampouezh gwinizh. Na petra ‘ta ?… Ur prosesion kaer avat. Bugale vihan evel aelez. Merc’hed yaouank gwisket e gwenn o tougen ar bannieloù. Paotred yaouank, c’hoant dezho da ziskouez o nerzh hag e vije en o bleud pa deue an disterañ barr- avel da nijañ o banniel, banniel bras sant Erwan.
Et le temps passa avec lui. Les vêpres avaient été comme de juste sur fond de crêpes de froment. Et pourquoi pas ? … Une belle procession cependant de petits enfants comme des anges. Des jeunes filles habillées de blanc à porter des bannières. Des jeunes garçons désireux de montrer leur force et qui seraient à l’aise quand un petit coup de vent ferait voler leur bannières. Des grandes bannières de Saint-Yves.
« Ya, ya, ur pardon kaer, » a soñje Emari. ‘N em ankouazh a reas memes da ganañ ivez da heul ar prosesion gant e vouezh° izel raoulet. Eñ hag en devoa bet biskoazh klevet den ebet anezhañ o kanañ er gêr.
« Oui, Oui, un magnifique pardon » pensait Emari. Il n’oublia même pas de chanter aussi à la suite de la procession avec sa voix de basse enrouée. Alors qu’on ne l’avait jamais entendu chanter à la maison.
Na ‘n eus ket e Breizh Na’n eus ket unan Na’n eus ket ur sant Evel sant Erwan.
Il n’y a pas en Bretagne, non il n’y en a qu’un, Il n’y a qu’un Saint comme Saint-Yves.
Goude ar prosesion, bennozh ar sakramant. Ur bedenn° c’hoazh dirak e sant paeron. Neuze ur chopinad sistr ha tius etrezek ar gar. O ! meur a hini all ‘voe war hent ar gar met na gave ket ar memes tra ‘oa kement-se a dud er pardon. Ne vern, kontant ‘oa bepred. Bet o welout e sant paeron, heuliet an ofisoù, graet e zevosionoù, laouen ‘oa e galon ha seder e benn.
Après la procession, bénit des sacrements. Encore une prière devant son Saint Patron. Puis une bolée de cidre et de là vers la gare. O ! Plus d’un était sur le chemin de la gare mais il ne trouvait pas les mêmes choses et autant de gens du pardon. N’importe, il était content tout de même. Il a été voir son Saint Patron, suivit l’office, fait ses dévotions, heureux était son cœur et sereine sa tête.
Un devezh a eürusted ‘oa bet evit Emari d’an naontek a Vae. Erru er gêr a-raok noz hep bezañ re skuizh. Un dra hepken ‘oa manet en e dreñv d’ober : Janig e wreg he doa lâret dezhañ digas dezhi ur vedalenn° eus ar pardon. Met n’en doa ket gwelet Emari stal eñvorennoù ebet, nann avat. O ! un taol kaer, a soñje, hi, mar kar, a deuy ivez ‘benn bloaz ha marteze a gavo meda- lennoù, ar merc’hed eo se o afer.
Une journée heureuse ça a été pour emari le 19 Mai. Arrivé à la maison avant la nuit sans être trop fatigué. Une chose seulement l’etonnait : Janig sa femme lui avait dit de lui ramener une médaille du pardon. Mais Emari n’avait vu aucun magasin de souvenirs, non pourtant. O! Un bon coup, pensait-il, si elle veut, viendra aussi l’année prochaine et peut-être elle trouvera des médailles, c’est l’affaire des fille ça.
Janig avat na devoa ket bet soñj eus he medalenn pa erruas Emari er gêr. Ar Sadorn e tegouezhe d’an naontek er bloaz-se. An deiz war-lerc’h ar Sul e teuas Emari da ober un dro betek du-mañ da glevet penaos ‘oa bet tremenet ar pardon gant va zad.
Janig cependant n’avait pas pensé à ces médailles quand Emari rentra à la maison. Le 19 tomba un samedi cette année là. Le jour d’après, le Dimanche Emari vint faire untour jusque chez nous pour entendre comment c’était passé le pardon pour mon père.
Marteze, a soñje-eñ, goude tout, ‘n ‘eus ket gallet Erwan mont, rak gwelet am eus daou pe dri eus ar C’hozh-Varc’had koulskoude, dimezell ar Post hag Andrevig ar c’hantonier bepred, ha hini anezho na gejas gant ar paotr Erwan ivez.
Peut-être pensa t’-il après tout, qu’Yves n’a pu aller au pardon, car j’ai vu deux ou trois personnes de Vieux-Marché pourtant, la demoiselle de la poste et Andrevig le cantonnier aussi, ceux-là ne rencontrèrent pas Yves non plus.
Pa grogas va zad hag Emari gant kaoz ar Pardon avat na gorde ket o c’haoz tamm ebet. Va zad en devoa gwelet kalz muioc’h a draoù eget Emari : ur bern alvokaded gant o robennoù, nouspet eskob ha kardinal ha zoken kannad ar Pab.
Quand mon père et Emari commencérent à causer du pardon, cependant ils ne s’accordaient pas sur ce dont ils parlaient. Mon père avait vu beaucoup plus de chose qu’Emari : des avocats en robes, on ne sait combien d’évêques et de cardinaux et même un envoyé du Pape.
Diskennet war ar porzh en doa gwelet ivez batimantoù saoz deut da gerc’hat avaloù-douar prim da Landreger. Emari, emezañ, ‘oa ket bet betek ar porzh. N’oa ket merzet zoken bez meur sant Erwan kizellet ken kaer er marb gwenn.
Descendu au port, il avait vu des navires Anglais venus chercher des pommes de terre primeur de Tréguier. Emari, quant à lui n’avait pas été jusqu’au port. Il n’avait même pas aperçu la grande sculpture de Saint-Yves tellement belle en marbre blanc.
Na bez kozh familh ar sant e bered ar Vinic’hi e-lec’h ma tremen an dud war bennoù o daoulin gant devosion dindan ar volz-vaen. Na gwelet memes bannieloù bras Landreger o saludiñ bannieloù ar Vinic’hi e-kichen an nor-dal.
Ni le vieux tombeau familial du Saint au cimetière du Minihy ou passent les gens à genoux avec dévotion sous la pierre voutée. Ni même vu les grandes bannières de Treguier saluant les bannières du Minihy près de la porte.
« Biskoazh kemend-all, a lâre va zad goude, gant ar glaourenneg kozh-mañ memes tra hag a lâr din en deus heuliet an ofisoù hag ar prosesion, ha mann en deus gwelet !… N’edon ket ‘vit kompren. »
“Incroyable, dit mon père après, ce vieux stupide quand même ! il me dit qu’il a suivi les offices et la procession, et il n’a rien vu ! Je ne comprends rien.”
Al Lun ar beure avat ‘oa roet dezhañ da gompren. Andrevig, ar c’hantonier ‘oa o labourat war hent ar pont kozh en deiz-se ha sec’hed dezhañ ‘michañs el Lun ar beure. Setu da goulz addijuniñ a gavas e du d’erruout betek du-mañ. Ha savet kaoz Pardon sant Erwan etre va zad hag eñ raktal.
Le lundi matin cependant il lui était donné de comprendre. Andrevig le cantonnier qui travaillait sur la route du vieux pont ce jour là et assoifé dès ce Lundi matin. Il trouva son temps de déjeuner de notre côté jusqu’à chez nous. Et ils parlèrent du pardon de Saint Yves avec mon père immédiatement.
« Na oa ket dichañset dimp ‘n em welout e Landreger disadorn, a lâras va zad de- zhañ. — Ne voen ket bet e Landreger, eme Andrevig.
Nous n’avons pas eu la chance de te voir à Tréguier samedi, lui dit mon père. - Nous n’avons pas été à Tréguier, dit Andrevig.
— Damen avat, eme va zad, ar Boubenneg kozh a lâre din dec’h en devoa gwelet ac’hanout ha bet memes o evañ ur chopinad ganit.
- Pourtant dame ! dit mon père, le vieux Boubenneg m’a dit hier qu’il t’avait vu et même boire une bolée avec toi.
— Hañ ya ! e Louaneg, emezañ, me am eus tud eno hag a ya bep bloaz d’ar pardon, er memes deiz e vez ‘vel ouzoc’h gant pardon Landreger.
- Ha oui ! à Louanec dit-il, j’ai des parents la-bas et je vais chaque année au pardon, c’est le même jour que celui de Tréguier.
— Ma ! n’eo ket hep mar ne gorde ket hon c’haoz avat dec’h, bremañ a gomprenan. » Ar paourkaezh Emari ‘oa bet e Louaneg oc’h ober e pirc’hirinaj Landreger !… An intañsion a ra tout neketa, ‘met da reiñ kerc’h d’ar c’hezeg ha da lakaat kig er soubenn ! ‘vel a lâr Tregeriz.
- « Eh bien ! c’est sans doute pour ça que s’accordait pas notre conversation hier, maintenant je comprends ». Le pauvre Emari a été à Louanec faire son pèlerinage de Tréguier ! ….L’intention fait tout n’est ce pas, donner de l’avoine aux chevaux et mettre de la viande dans la soupe ! comme on dit en Tregor. »